ناوه‌ڕۆك
ناساندن
سوپای چین (بە ئینگلیزی: People's Liberation Army یان Chinese army، بە عەرەبی: جيش صين)، کە بە ناوی فەرمی سوپای ڕزگاریخوازی گەل دەناسرێت، هێزی سەربازی سەرەکی کۆماری گەلی چینە و باڵی چەکداری حیزبی شیوعیی چینە. سوپای ڕزگاریخوازی گەل لە پێنج لقی سەرەکی پێکدێت: هێزی زەمینی، هێزی دەریایی، هێزی ئاسمانی، هێزی مووشەک، هێزی پشتیوانی ستراتیجی. لە ژێر سەرکردایەتی لیژنەی ناوەندیی سەربازیی چینە و سەرۆکی لیژنە فەرماندەی گشتیی سوپایە.
سوپای ڕزگاریخوازی گەلان سەرچاوەی خۆی لە سەردەمی کۆماریدا دەگەڕێتەوە بۆ یەکە چەپەکانی سوپای شۆڕشگێڕی نیشتمانی (NRA)ـی کۆمینتانگ کاتێک لە ١ی ئابی ١٩٢٧ لە راپەڕینێکدا لە دژی حکوومەتی ناسیۆنالیستی سووری چینی جیابوونەوە، سوپا پێش ئەوەی وەک یەکەکانی سوپای چوارەمی نوێ و سوپای ڕێگای هەشتەم لە کاتی جەنگی دووەمی چین و ژاپۆندا یەکبخرێنەوە بەناوی سوپای شۆڕشگێڕی نیشتمانی. لە ١٠ی تشرینی یەکەمی ١٩٤٧دا دوو یەکە شیوعییەکە پێکهێنرانەوە.
زۆرینەی یەکە سەربازییەکان لە سەرانسەری وڵاتدا بەپێی شوێنی جوگرافی بۆ یەکێک لە پێنج فەرماندەیی مەیدان دەستنیشانکراون. سوپای ڕزگاریخوازی گەل گەورەترین هێزی سەربازییە لە جیهاندا (بەبێ هێزی نیمچە سەربازی یان یەدەگ) و خاوەنی دووەم گەورەترین بودجەی بەرگرییە لە جیهاندا. هەروەها یەکێکە لە خێراترین سوپاکان لە مۆدێرنکردنی بواری سەربازی لە یەکەکانیدا. وەک زلهێزێکی سەربازیی داهاتوو ناوزەد دەکرێت، کە بەرگرییەکی بەرچاوی ناوچەیی و بەرزبوونەوەی توانای پێشبینیکردنی هێزی جیهانی هەیە.
یاسای کۆماری گەلی چین بە ڕوونی لیژنەی ناوەندیی سەربازی وەک فەرماندەیی سەربازی سەرتاسەری کۆماری گەلی چین دیاری دەکات. لیژنەی ناوەندیی سەربازیی حیزب لە ژێر ناوی لیژنەی ناوەندیی سەربازیی دەوڵەت بۆ ئەرکە یاسایی و حکومییەکان و وەک وەزارەتی بەرگری نیشتمانی ڕێوڕەسمی بۆ ئەرکە دیپلۆماسییەکان کاردەکات.
سوپای چین پابەندە بە پەیڕەوکردنی بنەمای کۆنتڕۆڵی مەدەنی ڕەهای حیزبی شیوعیی چین، لە ژێر باوەڕی "حیزب فەرماندەیی چەک دەکات" بەم واتایە سوپای چین سوپایەکی نیشتمانی نییە لە جۆری دەوڵەتە نەتەوەییە نەریتییەکان، بەڵکوو سوپای سیاسی یان خودی لقی چەکداری حیزبی کۆمۆنیستی چینە و وڵات دەپارێزێت، لەبەرئەوەی پەیمانەکەی تەنیا لەگەڵ حیزبە نەک دەوڵەت و دەستوورێک. لە ئێستادا سەرۆکی لیژنەی سەربازیی ناوەندی بە شێوەیەکی دابونەریت سکرتێری گشتی حیزبی شیوعیی چینیشە.
لە ساڵی ١٩٤٩ـەوە چین ٩ ستراتیجی سەربازی جیاوازی بەکارهێناوە، کە سوپای چین بە "ڕێنماییە ستراتیجییەکان" ناوی دەبات. گرنگترینیان لە ساڵانی ١٩٥٦ و ١٩٨٠ و ١٩٩٣دا هات، لە کاتی باری نائاسایی نیشتمانیدا، پۆلیسی چەکداری گەل (PAP) و میلیشیای چین وەک توخمێکی یەدەگ دەخرێنە شوێن هێزی زەمینیی سوپای چین. لە ڕووی سیاسییەوە، سوپای چین لە کۆنگرەی نیشتمانی گەلدا (پەرلەمان) ٢٩٤ نوێنەری هەیە کە هەموویان ئەندامی حیزبی شیوعیی چینن.
ئەرک
- پاراستنی سەرکردایەتی حیزبی شیوعیی چین لە کۆماری گەلی چین.
- پاراستنی سەروەری و یەکپارچەیی خاک و ئاسایشی ناوخۆ و گەشەسەندنی نەتەوەیی کۆماری گەلی چین.
- پاراستنی بەرژەوەندییەکانی وڵات.
- پاراستنی ئاشتی جیهانی.
جەنگەکان
- ١٩٢٧-١٩٥٠: شەڕی ناوخۆی چین
- ١٩٣٧-١٩٤٥: دووەم جەنگی چین و ژاپۆن.
- ١٩٤٩: روداوی یانگتزێ لە دژی كەشتییە جەنگییەكانی بەریتانیا لە رووباری یانگتزێ.
- ١٩٤٩: هێنانە ناوەوەی شینجیانگ لە کۆماری گەلی چین
- ١٩٥٠: لکاندنی تبت لەلایەن کۆماری گەلی چینەوە
- ١٩٥٠-١٩٥٣: جەنگی کۆریا لە ژێر ئاڵای سوپای خۆبەخشی گەلی چین.
- ١٩٥٤-١٩٥٥: یەکەم قەیرانی گەرووی تایوان.
- ١٩٥٥-١٩٧٠: جەنگی ڤێتنام.
- ١٩٥٨: دووەم قەیرانی گەرووی تایوان لە کوێمۆی و ماتسۆ.
- ١٩٦٢: جەنگی چین و هیندستان.
- ١٩٦٧: شەڕ و پێکدادانی سنوور لەگەڵ هیندستان.
- ١٩٦٩: ململانێی سنووری چین و سۆڤیەت.
- ١٩٧٤: شەڕی دوورگەکانی پاراسێل لەگەڵ ڤێتنامی باشوور.
- ١٩٧٩: جەنگی چین و ڤێتنام.
- ١٩٧٩-١٩٩٠: ململانێی چین و ڤێتنام.
- ١٩٨٨: شەڕی جۆنسۆن ساوس ریف لەگەڵ ڤێتنام.
- ١٩٨٩: جێبەجێکردنی یاسای سەربازی لە پەکین لە کاتی ناڕەزایەتی و کۆمەڵکوژی گۆڕەپانی تیانانمێن لە ساڵی ١٩٨٩.
- ١٩٩٠: ئاژاوەی شارۆچکەی بارێن.
- ١٩٩٥-١٩٩٦: سێیەم قەیرانی گەرووی تایوان.
- ١٩٩٧: PLA گارنیۆنی هۆنگ کۆنگی دامەزراند
- ١٩٩٩: PLA گارنیۆنی ماکاوی دامەزراند
- ٢٠٠٧–ئێستا: ئۆپەراسیۆنەکانی ئاشتیپارێزی یونیفیل لە لوبنان
- ٢٠٠٩–ئێستا: ئۆپەراسیۆنەکانی دژە چەتەی دەریایی لە کەنداوی عەدەن
- ٢٠١٤: هەوڵەکانی گەڕان و ڕزگارکردن بۆ گەشتی MH٣٧٠
- ٢٠١٤: ئۆپەراسیۆنی ئاشتیپارێزی نەتەوە یەکگرتووەکان لە مالی
- ٢٠١٥: ئۆپەراسیۆنەکانی ئاشتیپارێزی UNMISS لە باشووری سوودان
- ٢٠٢٠–ئێستا: شەڕ و پێکدادانەکانی چین و هیندستان
سەرکردایەتی
سەرکردایەتی لەلایەن حیزبی شیوعیی چین بنەمایەکی بنەڕەتی سیستمی فەرماندەیی سەربازیی چینە. سوپای چین ڕاپۆرت نادات بە ئەنجوومەنی دەوڵەت بەڵکو ڕاپۆرت بە دوو کۆمیسیۆنی سەربازیی ناوەندی دەدات، یەکێکیان سەر بە دەوڵەت و یەکێکیان سەر بە حیزبی شیوعیی چینە. بە شێوەیەکی کرداری، هەردوو کۆمیسیۆنی سەربازیی ناوەندی دژایەتی یەکتر ناکەن، چونکە بەزۆری ئەندامێتییان یەکسانە. زۆرجار، تاکە جیاوازی لە ئەندامێتی لە نێوان ئەم دووانەدا بۆ چەند مانگێک هەر پێنج ساڵ جارێک ڕوودەدات، لە ماوەی نێوان کۆنگرەی حیزبی، کاتێک ئەندامێتی لیژنەی ناوەندیی سەربازی دەگۆڕێت، کۆنگرەی نیشتمانی گەلی داهاتوو کە بەدوایدا دێت، کاتێک لیژنەی ناوەندیی سەربازی ویلایەت دەگۆڕێت. لیژنەی ناوەندیی سەربازی بەرپرسیارێتیەکانی خۆی بەو شێوەیە جێبەجێ دەکات کە لە دەستوور و یاسای بەرگری نیشتمانیدا ڕێگەی پێدراوە.
بەپێی دەستووری کۆماری گەلی چین، لیژنەی ناوەندیی سەربازی لەمانەی خوارەوە پێکهاتووە: سەرۆک، جێگرانی سەرۆک و ئەندامان. سەرۆکی کۆمیسیۆنی ناوەندی سەربازی بەرپرسیارێتی گشتی و دەسەڵاتی تەواوی لە کۆمیسیۆنەکەدا هەیە.
سەرۆک دوو جێگری هەیە و چوار ئەندامی هەمیشەییش لە پێکهاتەکەدا هەن.
لقەکانی خزمەتگوزاری
سوپای چین پێنج لقی سەرەکی خزمەتگوزاری لەخۆدەگرێت: هێزی زەمینی، هێزی دەریایی، هێزی ئاسمانی، هێزی مووشەک و هێزی پشتیوانی ستراتیجی. دوای کەمکردنەوەی ٢٠٠ هەزار سەرباز کە لە ساڵی ٢٠٠٣دا ڕاگەیەندرا، کۆی هێزی سوپا لە ٢.٥ ملیۆنەوە بۆ کەمێک کەمتر لە ٢.٣ ملیۆن کەمکراوەتەوە. هەروەها لە چاکسازییەکانی تردا بڕیار درا ٣٠٠ هەزار کارمەند کەمبکرێنەوە لە هێزە ٢.٢٨ ملیۆن کارمەندییەکە. کەمکردنەوەکان بە شێوەیەکی سەرەکی لە هێزە زەمینییەکانی شەڕنەکەرەکانەوە دێت، کە ڕێگە دەدات پارەی زیاتر بۆ هێزە دەریایی و ئاسمانی و مووشەکییە ستراتیجییەکان بگوازرێتەوە. ئەمەش گۆڕینی چین لە جەختکردنەوە لەسەر هێزی ئاسمانی و دەریایی بە ئامێری تەکنەلۆجیای بەرز بۆ ڕۆڵی هێرشبەرانە بۆ سەر ناوچە کەنارییەکان کە کێشەیان لەسەرە نیشان دەدات.
هێزی زەمینی (PLAGF)
هێزی زەمینی سوپای چین بە هێزێک مەزەندە دەکرێت کە لە ٩٧٥,٠٠٠ کارمەند پێکهاتووە، نزیکەی نیوەی کۆی هێزی مرۆیی سوپا کە نزیکەی ٢ ملیۆن کەسە. هێزی زەمینی بەسەر پێنج فەرماندەیی شانۆییدا دابەش دەبن، (ڕۆژهەڵات، ڕۆژاوا، باشوور، باکوور، ناوەند). لە کاتی قەیرانەکاندا هێزی زەمینی بە چەندین یەکەی یەدەگ و نیمچە سەربازی بەهێز دەکرێت. پێکهاتەی یەدەگی هێزی زەمینی لە ٥١٠ هەزار کارمەند پێکهاتووە کە بەسەر ٣٠ لەشکری پیادە و ١٢ لەشکری تۆپخانەی دژە فڕۆکە (AAA) دابەشکراون.
لە کاتێکدا زۆربەی هێزی زەمینی سوپا لە چەند ساڵی ڕابردوودا کەم دەکرایەوە، توخمە تەکنەلۆجیا چڕەکانی وەک هێزەکانی ئۆپەراسیۆنی تایبەت (SOF)، فڕۆکەوانی سوپا، مووشەکی زەوی بۆ ئاسمان (SAMs)، و یەکەکانی جەنگی ئەلیکترۆنی بەهێزترکران و فراوان بوون. نوێترین شێوەی ئۆپەراسیۆنی هێزە زەمینییەکانی سوپا گرنگیدانە بە تەکنەلۆجیای زانیاری، شەڕی ئەلیکترۆنی و زانیاری، لەگەڵ لێدانی وردی دوور مەودا.
هێزی دەریایی (PLAN)
تا سەرەتای ساڵانی نەوەدەکان، هێزی دەریایی ڕۆڵێکی ژێردەستەی هێزی زەمینی سوپای ئەنجام دەدا. لەو کاتەوە بە خێرایی مۆدێرنیزاسیۆنی بەسەردا هاتووە. هێزی دەریایی سوپای ڕزگاریخوازی گەل کە ٣٠٠ هەزار کەسی تێدایە، لە سێ کەشتیگەلی گەورەدا ڕێکخراوە: کەشتیگەلی دەریای باکوور، بارەگاکەی دەکەوێتە چینگداو، کەشتیگەلی دەریای ڕۆژهەڵات کە بارەگاکەی لە نینگبۆیە و کەشتیگەلی دەریای باشوور کە بارەگاکەی لە ژانجیانگ. هەر کەشتیگەلێک لە ژمارەیەک کەشتی ڕووتەخت و ژێردەریایی و هێزی ئاسمانی دەریایی و بەرگری کەناراوەکان و یەکە دەریاییەکان پێکدێت.
هێزی دەریایی هێزێکی پیادە لەخۆدەگرێت کە ٢٥ هەزار کەسی تێدایە (کە لە حەوت تیپدا ڕێکخراوە)، هەروەها هێزێکی فڕۆکەوانی دەریایی ٢٦ هەزار کەسی لەخۆدەگرێت کە چەندین سەت هێلیکۆپتەری هێرشبەری و فڕۆکەی باڵ جێگیری تێدایە.
هێزی ئاسمانی (PLAAF)
هێزی ئاسمانی لە ٣٩٥ هەزار کەس پێکهاتووە، بە پێنج هێزی ئاسمانی فەرماندەیی شانۆ (TCAF) و ٢٤ لەشکری ئاسمانی ڕێکخراوە. گەورەترین یەکەی ئۆپەراسیۆنی ناو گەلەی فڕۆکەوانی بریتییە لە بەشی ئاسمانی کە خاوەنی ٢ بۆ ٣ بەتالیۆنی فڕۆکەوانییە کە هەر بەتالیۆنێک ٢٠ بۆ ٣٦ فڕۆکەیان تێدایە.
لەشکری مووشەکی زەوی بۆ ئاسمان (SAM) بە شێوەی بەتالیۆن و تیپەکانی SAM ڕێکخراوە. هەروەها سێ بەتالیۆنی ئاسمانی هەن کە لەلایەن هێزی سەرەکییەوە بەڕێوە دەبرێن. J-XX و XXJ ئەو ناوانەن کە لەلایەن دەزگا هەواڵگرییەکانی ڕۆژئاواوە بەکاردەهێنرێن بۆ وەسفکردنی بەرنامەکانی کۆماری گەلی چین بۆ پەرەپێدانی یەک یان چەند فڕۆکەیەکی جەنگی نەوەی پێنجەم.
هێزی مووشەک (PLARF)
هێزی مووشەکی سوپای ڕزگاریخوازی گەل (PLARF) هێزی سەرەکی ستراتیجی مووشەکی سوپایە و لانیکەم لە ١٢٠ هەزار کەس پێکدێت. کۆنتڕۆڵی مووشەکی ستراتیجیی ئەتۆمی و ئاسایی چین دەکات. کۆی قەبارەی جبەخانەی ئەتۆمی چین لە نێوان ١٠٠ بۆ ٤٠٠ کڵاوەی ناوکی مەزەندە دەکرێت.
هێزی پشتگیری ستراتیژی (PLASSF)
لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥ وەک بەشێک لە شەپۆلی یەکەمی چاکسازییەکانی سوپا دامەزراوە، هێزی پشتیوانی ستراتیژی سوپای ئازادیخوازی گەل یان PLASSF نوێترین لقی سوپایە. ژمارەی کارمەندانی بە ١٧٥ هەزار کەس دەخەمڵێندرێت. شرۆڤەکاران پێشبینیان کردووە کە لقی خزمەتگوزارییە نوێیەکە هێزەکانی ئۆپەراسیۆنی تەکنەلۆژیای بەرز وەک بۆشایی ئاسمان، ئەلیکترۆنی و یەکەکانی ئۆپەراسیۆنی جەنگی ئەلیکترۆنی لەخۆبگرێت، سەربەخۆ لە لقەکانی دیکەی سەربازی.
چەک و کەرەستە
بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا، چین لەگەڵ زیادبوونی بودجەی سەربازیدا خەریکی پەرەپێدانی چەکی وزەی جوڵەیی، لەیزەری بەهێز، چەکی مایکرۆوەیڤی بەهێز، چەکی تیشکی گەردیلەیی و چەکی پەلسی کارەبایی موگناتیسییە.
هەروەها چین کۆمەڵێک بەشداری لە بازاڕی چەکدا کردووە، ئەم بەشدارییانە بریتین لە بزوێنەری پێشکەوتووی دیزڵی ئەورووپی بۆ کەشتییە جەنگییەکانی چین، دیزاینی هێلیکۆپتەری سەربازی لە کۆمپانیای یۆرۆکۆپتەر، سۆنار و هێلیکۆپتەرەکانی دژە ژێردەریایی فەڕەنسا، تەکنەلۆژیای ئوستوڕالی بۆ بەلەمی مووشەکی پۆلی هوبێی، تەکنەلۆژیای مووشەکی ئەمریکی و لەیزەر کە لەلایەن ئیسرائیلەوە دابینکراوە.
بەپێی زانیارییەکانی دامەزراوەی توێژینەوەی ئاشتی نێودەوڵەتی ستۆکهۆڵم، چین لە ساڵی ٢٠١٠-٢٠١٤ بووە بە سێیەم گەورەترین هەناردەکاری چەکی سەرەکی لە جیهاندا، کە بە بەراورد بە ماوەی ٢٠٠٥-٢٠٠٩ بە ڕێژەی ١٤٣% زیادیکردووە. بەوەش تا ساڵی ٢٠٢٠ بووەتە دووەم گەورەترین هەناردەکاری چەک لە جیهاندا.
بودجە
| ڕێکەوتی بڵاوکردنەوە |
نرخ بە ملیار دۆلاری ئەمریکی |
|---|---|
| ئازاری ٢٠٠٠ | ١٤,٦ |
| ئازاری ٢٠٠١ | ١٧,٠ |
| ئازاری ٢٠٠٢ | ٢٠,٠ |
| ئازاری ٢٠٠٣ | ٢٢,٠ |
| ئازاری ٢٠٠٤ | ٢٤,٦ |
| ئازاری ٢٠٠٥ | ٢٩,٩ |
| ئازاری ٢٠٠6 | ٣٥,٠ |
| ئازاری ٢٠٠٧ | ٤٤,٩ |
| ئازاری ٢٠٠8 | ٥٨,٨ |
| ئازاری ٢٠٠٩ | ٧٠,٠ |
| ئازاری ٢٠١٠ | ٧٦,٥ |
| ئازاری ٢٠١١ | ٩٠,٢ |
| ئازاری ٢٠١٢ | ١٠٣,١ |
| ئازاری ٢٠١٣ | ١١٦,٢ |
| ئازاری ٢٠١٤ | ١٣١,٢ |
| ئازاری ٢٠١٥ | ١٤٢,٢ |
| ئازاری ٢٠١6 | ١٤٣,٧ |
| ئازاری ٢٠١٧ | ١٥١,٤ |
| ئازاری ٢٠١8 | ١٦٥,٥ |
| ئازاری ٢٠١٩ | ١٧٧,٦ |
| ئایاری ٢٠٢٠ | ١٨٣,٥ |
| ئازاری ٢٠٢١ | ٢٠٩,٤ |
| ئازاری ٢٠٢٢ | ٢٢٩,٤ |
